Tối 5/12, hàng trăm bộ óc kiệt xuất khắp thế giới đã có mặt tại Lễ trao Giải thưởng Khoa học Công nghệ thường niên toàn cầu VinFuture lần thứ 5 diễn ra tại Nhà hát Hồ Gươm (Hà Nội) để chào đón khoảnh khắc vinh danh các chủ nhân danh giá của giải thưởng.
Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn dự, phát biểu chỉ đạo và trao Giải thưởng Chính cho các nhà khoa học đoạt giải.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn trao Giải thưởng chính VinFuture cho các nhà khoa học. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN
Giải thưởng Chính VinFuture 2025 trị giá 3 triệu USD đã được trao cho Tiến sĩ Douglas R. Lowy, Tiến sĩ John T. Schiller, Tiến sĩ Aimée R. Kreimer và Giáo sư Maura L. Gillison (Hoa Kỳ) vì những khám phá và phát triển vaccine HPV nhằm phòng ngừa các khối u do virus papilloma ở người (HPV) gây ra.
Các nghiên cứu nền tảng về protein capsid của virus papilloma ở người do Tiến sĩ Lowy và Tiến sĩ Schiller thực hiện đã dẫn đến sự phát triển của các loại vaccine HPV hiệu quả cao, ngăn ngừa hàng triệu ca ung thư cổ tử cung, đặc biệt là tại các quốc gia đang phát triển. Tiếp đó, phác đồ tiêm chủng liều đơn của Tiến sĩ Kreimer – được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị áp dụng – đã mở rộng đáng kể khả năng tiếp cận vaccine tới người dân.
Song song đó, các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm dịch tễ học của Giáo sư Gillison và Tiến sĩ Kreimer cũng xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu – cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể giảm thiểu nhờ tiêm vaccine HPV. Thành tựu của họ đã, đang và sẽ tiếp tục cứu sống hàng triệu người trong nhiều thập kỷ tới.
Chia sẻ tại sự kiện khi nhận được Giải thưởng danh giá, Tiến sĩ Douglas R. Lowy cho biết: “Vaccine mà chúng tôi đã làm được có thể cứu hàng vạn mạng người mỗi năm, nhiều người là phụ nữ từ các quốc gia nghèo… Đây là điều may mắn và có lẽ là sự trùng hợp thần kỳ. Chúng tôi không thể biết trước những gì chúng tôi làm sẽ hiệu quả như vậy. Khi chúng tôi đưa ra giả thuyết, phải có dẫn chứng, chứng cứ và nhờ có Tiến sĩ Aimée, chúng tôi đã có thể thử nghiệm liều thuốc của mình, đảm bảo chỉ 1 liều đã có khả năng phòng ngừa dài hạn. Đặc biệt những thành công gần đây cho thấy chỉ 1 liều đã có hiệu quả như 2 liều”.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn trao Giải thưởng Chính VinFuture cho các nhà khoa học. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN
Với Tiến sĩ John T. Schiller, đây là vinh dự lớn nhất trong sự nghiệp khoa học của ông kể từ khi dự án này được khởi động. Ông cho biết: “Tôi muốn cảm ơn các quỹ đã sẵn sàng góp vốn hỗ trợ cho dự án. Trước giờ, chúng ta chưa có vaccine cho bệnh truyền nhiễm qua tình dục hay bệnh liên quan tới HPV, nhưng họ vẫn đầu tư cho chúng tôi”.
Tiến sĩ Aimée R. Kreimer đánh giá, ung thư cổ tử cung là một trong những nguyên nhân gây tử vong cho phụ nữ. “Tôi đã dành phần lớn sự nghiệp để tăng khả năng tiếp cận của vaccine và có thêm hiểu biết về vaccine tạo nền tảng mới cho các loại vaccine này. Các loại vaccine có thể hoàn toàn loại bỏ ung thư cổ tử cung và một số ung thư do HPV gây ra, giúp thế giới của phụ nữ tốt đẹp hơn, cho cộng đồng của họ. Tôi chưa từng kỳ vọng nhận giải thưởng hôm nay. Đây là giải thưởng có nhiều ý nghĩa với tôi. Xin cảm ơn Quỹ VinFuture đã ghi nhận những tiến bộ, tâm huyết, cam kết của chúng tôi với lĩnh vực có tiềm năng tăng cường bình đẳng y tế trên toàn cầu”, Tiến sĩ Aimée R. Kreimer chia sẻ.
Giáo sư Maura L. Gillison cảm thấy may mắn trong sự nghiệp để được xây dựng và dẫn dắt các nhà khoa học tập trung cải thiện y tế công cộng và cuộc của những người bị chẩn đoán ung thư. Là bác sĩ và những mối quan hệ như vậy đóng vai trò quan trọng với bà trong việc đạt được tiến triển.
Bên cạnh Giải thưởng Chính, VinFuture 2025 cũng trao 3 Giải Đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới, Nhà khoa học nữ và Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển.
Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển đã vinh danh Giáo sư María Esperanza Martínez-Romero (Mexico) vì những tiến bộ trong nghiên cứu sinh thái vi sinh vật và cơ chế cố định nitơ cộng sinh tại các hệ sinh thái nhiệt đới. Giáo sư Martínez-Romero đã phát hiện và mô tả nhiều loài Rhizobium mới, góp phần mở rộng hiểu biết về phân loại vi sinh vật và tương tác cây – vi sinh trong nông nghiệp, mở ra hướng nghiên cứu mới về cộng sinh vi khuẩn – cây trồng, có tác động sâu rộng đến nông nghiệp bền vững trong bối cảnh nguồn lực hạn chế.
Gs. María Esperanza Martínez – Romero được trao Giải đặc biệt dành cho “Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển” vì những tiến bộ trong nghiên cứu sinh thái vi sinh vật và cơ chế cố định nitơ cộng sinh tại các hệ sinh thái nhiệt đới. Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN
Chia sẻ trên sân khấu Lễ trao giải, Giáo sư María Esperanza Martínez-Romero bày tỏ vinh dự và cảm kích khi được nhận giải thưởng ngày hôm nay. Giải thưởng VinFuture đã đóng góp và tăng cường sự hiện diện của khoa học, củng cố niềm tin vào khoa học, đồng thời thúc đẩy người trẻ theo đuổi các ngành khoa học, đặc biệt là sinh học và y tế.
“Tôi luôn có ước muốn được đóng góp nhiều hơn, nhưng các vấn đề trên thế giới ngày càng tăng lên nhanh chóng. Nhưng nếu chúng ta nỗ lực cùng nhau thì có thể đạt kết quả tốt đẹp hơn. Ở Mexico đang có những mất mát liên quan tới mùa màng: Cam, cà chua bị ảnh hưởng do độ ẩm cao. Chúng tôi hy vọng có thể chọn được các loại cây, vi khuẩn có thể đem lại lợi ích, giải pháp cho hiện tại và tương lai. Chúng ta cũng phải thuyết phục người trẻ tham gia nghiên cứu những vấn đề liên quan đến lợi ích nhân loại”, Giáo sư María Esperanza Martínez-Romero nói.
Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nữ được trao cho Giáo sư Mary-Claire King (Hoa Kỳ) vì sự phát hiện gen BRCA1 liên quan đến nguy cơ ung thư vú và buồng trứng, đặt nền móng cho các xét nghiệm di truyền, chương trình tầm soát và điều trị theo hướng cá thể hóa. Việc xác định vị trí gen BRCA1 trên nhiễm sắc thể 17q21 vào năm 1990 – trước khi bộ gen người được giải mã – được xem là cột mốc lịch sử, khẳng định bản chất di truyền của nguy cơ ung thư và thay đổi cách tiếp cận phòng ngừa – điều trị trên toàn thế giới.
Giáo sư Mary – Claire King được trao Giải đặc biệt cho “Nhà khoa học nữ đã phát hiện gen BRCA1 liên quan đến nguy cơ ung thư vú và buồng trứng”. Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN
Giáo sư Mary-Claire King đã phát hiện rằng các đột biến trong gene BRCA1 có liên quan đến sự phát triển của ung thư vú và buồng trứng, đặt nền móng cho xét nghiệm di truyền, tầm soát ung thư và y học cá thể hóa. Bằng cách nghiên cứu các gia đình có nhiều thành viên mắc ung thư vú khởi phát sớm, Giáo sư King đã thành công trong việc xác định vị trí của gene BRCA1 tại một vùng nhiễm sắc thể cụ thể (nhiễm sắc thể 17q21) vào năm 1990, trước khi bộ gene người được giải mã. Việc phát hiện ra các đột biến BRCA1 và ảnh hưởng của chúng đối với ung thư vú và buồng trứng đã khẳng định chắc chắn khái niệm về tính di truyền của nguy cơ ung thư, đồng thời đặt nền tảng cho lĩnh vực di truyền học ứng dụng trong điều trị ung thư.
Chia sẻ tại sự kiện, Giáo sư Mary-Claire King bày tỏ vinh dự được nhận giải thưởng. “Tôi bất ngờ vì nhận được giải thưởng dành riêng nhà khoa học nữ, bởi vì chẳng phải các phát kiến của nhà khoa học nữ cũng như nam? Mọi nhà khoa học đều như nhau, những thành công của chúng tôi và nhà khoa học khác. Chúng ta – những phụ nữ đang làm được, khuyến khích người trẻ và nhà khoa học nữ trẻ theo bước chúng tôi trên hành trình này”, Giáo sư Mary-Claire King nói.
Giải Đặc biệt VinFuture 2025 dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới đã vinh danh 5 nhà khoa học: Giáo sư Venkatesan Sundaresan (Hoa Kỳ), Giáo sư Raphaël Mercier (Đức), Tiến sĩ Emmanuel Guiderdoni (Pháp), Tiến sĩ Imtiyaz Khanday (Hoa Kỳ) và Tiến sĩ Delphine Mieulet (Pháp) vì những đổi mới trong phát triển các loại cây trồng lai có khả năng tự nhân giống. Cây lai có năng suất vượt trội so với cây bố mẹ nhưng việc sản xuất hạt giống lai cho cây lúa – nguồn lương thực chính của hơn một nửa dân số thế giới – lại phức tạp và tốn kém, khiến phần lớn nông dân khó có cơ hội tiếp cận. Nhóm nghiên cứu đã tạo ra hạt giống lúa mang các đặc tính ưu việt giống hệt cây mẹ thông qua tự thụ phấn, dựa trên những hiểu biết mới về sinh học phát triển và di truyền, giúp cải thiện năng suất, giảm chi phí hạt giống và thúc đẩy an ninh lương thực bền vững.
Chia sẻ tại sự kiện, Giáo sư Raphaël Mercier, Giám đốc khoa Sinh học nhiễm sắc thể tại Viện Nghiên cứu di truyền cây trồng Max Planck (Đức), thành viên chủ chốt của nhóm nghiên cứu bày tỏ vinh dự được nhận giải thưởng. Giáo sư Raphaël Mercier cho rằng, Giải thưởng này mang 2 ý nghĩa. Thứ nhất là sự công nhận nghiên cứu cơ bản và ứng dụng, thứ hai là sự tôn vinh những giá trị của nghiên cứu này trong ngành nông nghiệp.
Giáo sư Richard Henry Friend – Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture phát biểu khai mạc. Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN
Chia sẻ về các công trình được vinh danh năm nay, Giáo sư Richard Friend, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture cho biết: “Các chủ nhân Giải thưởng VinFuture 2025 đã kiến tạo những tiến bộ khoa học mang tính bước ngoặt, đem lại lợi ích thiết thực cho sức khỏe con người và an ninh lương thực toàn cầu. Từ vaccine, hiểu biết về bệnh có căn nguyên di truyền, đến các phương pháp lai tạo giống cây trồng và quy trình canh tác bảo đảm sinh trưởng tối ưu – những thành tựu này cho thấy sức mạnh của khoa học khi được dẫn dắt bởi lòng nhân ái và tinh thần hợp tác xuyên biên giới. Khi tri thức phụng sự con người, chúng không chỉ mở rộng hiểu biết của chúng ta về thế giới, mà còn góp phần bảo vệ và nuôi dưỡng sự sống”.
Sau 5 mùa giải liên tiếp thành công, Giải thưởng VinFuture đã trở thành một trong những giải thưởng khoa học công nghệ uy tín hàng đầu thế giới, với 6.132 đề cử đến từ gần 110 quốc gia và vùng lãnh thổ tại 5 châu lục, tôn vinh 48 nhà khoa học kiệt xuất. Các công trình được vinh danh – từ năng lượng sạch, trí tuệ nhân tạo, công nghệ y sinh đến những đột phá trong nông nghiệp – đang tạo ra những chuyển biến sâu rộng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và định hình tương lai của nhân loại.
Lễ trao giải và Tuần lễ Khoa học Công nghệ VinFuture cũng đã trở thành nền tảng kết nối quen thuộc của tri thức toàn cầu, quy tụ các nhà khoa học, nhà hoạch định chính sách và đại diện doanh nghiệp nhằm thúc đẩy các hợp tác hướng đến tương lai bền vững, nhân văn và thịnh vượng. Đặc biệt, sau 5 mùa giải với những nỗ lực bền bỉ kết nối tinh hoa khoa học thế giới với cộng đồng khoa học Việt Nam, Quỹ VinFuture và Giải thưởng VinFuture không chỉ tạo cơ hội và động lực phát triển cho khoa học nước nhà mà còn góp phần đưa Việt Nam trở thành điểm đến tin cậy của các nhà khoa học thế giới, nơi các giá trị sáng tạo được sẻ chia và lan tỏa mạnh mẽ vì sự thịnh vượng của nhân loại.
Gần đây, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 tiếp nhận nhiều ca đột quỵ ở trẻ nhỏ và vị thành niên, trong đó có bệnh nhi chỉ 8 tuổi. Căn bệnh vốn được coi là của người lớn nhưng lại xuất hiện ngày càng nhiều ở người trẻ tuổi, với biểu hiện không rõ ràng nhưng diễn biến đột ngột, đặc biệt nguy hiểm.
Bệnh nhân điều trị tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108
Cảnh báo về xu hướng trẻ hóa của căn bệnh đột quỵ não
Theo thông tin từ Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, trường hợp bé Đ.K sinh năm 2017 (Hà Nội) khiến nhiều người không khỏi bàng hoàng. Trong lúc học, bé bất ngờ gục xuống bàn, yếu nửa người trái, đây là biểu hiện của cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua.
Rất may, thầy cô và bạn bè phát hiện kịp thời, thông báo gia đình đưa bé đến viện. Kết quả chụp CTA cho thấy, bé bị nhồi máu não do bóc tách động mạch não giữa bên phải, một tình trạng hiếm gặp ở trẻ.
Bệnh nhi được can thiệp cấp cứu, nong bóng và đặt stent để tái thông mạch. Nhờ được đưa đến bệnh viện sớm, trẻ đã hồi phục gần như hoàn toàn, không để lại di chứng thần kinh.
Một trường hợp khác là bệnh nhi T.Q, sinh năm 2011 (Hà Nam cũ), trước khi nhập viện 10 ngày, trẻ đau đầu dữ dội, ngất xỉu tại trạm y tế xã. Trẻ được uống thuốc và sức khỏe trở lại bình thường. Tuy nhiên, sau đó trẻ xuất hiện đau đầu trở lại.
Ban đầu gia đình nghĩ, trẻ chỉ bị cảm thông thường nhưng để chắc chắn đã đưa trẻ đến bệnh viện. Kết quả chụp CTA phát hiện, trẻ bị chảy máu não nhỏ do vỡ dị dạng thông động-tĩnh mạch vùng thái dương phải. Sau khi hội chẩn, các bác sĩ Viện Thần kinh đã can thiệp nút dị dạng và túi giả phình. Hiện tại, trẻ đã hồi phục hoàn toàn.
“Tôi không nghĩ cháu bị chảy máu não vì trước đó hoàn toàn khỏe mạnh. Nếu biết nghiêm trọng như vậy, tôi đã đưa cháu đi khám sớm hơn. Mong các phụ huynh đừng chủ quan khi thấy con đau đầu hay có biểu hiện lạ”, mẹ của Q chia sẻ.
Theo các bác sĩ, can thiệp đột quỵ ở trẻ khó hơn rất nhiều so với người lớn. Hệ mạch của trẻ nhỏ, dễ tổn thương, thao tác đưa dụng cụ vào lòng mạch đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối. Hiện tại, Viện Thần kinh, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 đang điều trị 4 bệnh nhi độ tuổi từ 8-16 tuổi. Đây là hồi chuông cảnh báo về xu hướng trẻ hóa của căn bệnh này.
TS.BS Nguyễn Văn Tuyến, Viện trưởng Viện Thần kinh kiêm Chủ nhiệm Khoa Đột quỵ não cho biết, dù đột quỵ ở trẻ em vẫn được xem là hiếm gặp nhưng những năm gần đây tỷ lệ người bệnh trẻ tuổi, dưới 45 tuổi bị đột quỵ đang tăng lên.
Trong năm 2025, Khoa Đột quỵ não ghi nhận khoảng 10-15% người bệnh điều trị là người trẻ, nguyên nhân chính là nhồi máu não và chảy máu não.
Với nhóm trẻ, cơ chế gây nhồi máu ít liên quan đến xơ vữa mạch như người lớn mà thường xuất phát từ bóc tách động mạch (tình trạng này chiếm khoảng 30-50% diễn tiến rất nguy hiểm). Bóc tách mạch có thể xảy ra khi trẻ vui chơi, chạy nhảy, va chạm hoặc xoay cổ mạnh gây tổn thương lớp nội mạc hoặc do viêm mạch…
Đây là hình ảnh tắc mạch trước can thiệp
Thời gian quyết định sự sống còn
Đột quỵ ở mọi độ tuổi đều là cuộc chạy đua với thời gian. Mỗi phút, mỗi giây trôi qua là hàng tỷ tế bào thần kinh bị tổn thương không thể phục hồi. Các khuyến cáo quốc tế cho biết, điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết có hiệu quả trong 3-4,5 giờ đầu; lấy huyết khối cơ học thường được thực hiện trong 6 giờ.
Tuy nhiên, các chuyên gia y tế khuyến cáo, người nhà không nên chờ đợi hay căn cứ vào các “khung giờ vàng” để trì hoãn việc đưa trẻ đến viện. Càng đến trễ, khả năng cứu sống và phục hồi càng giảm.
Điều đáng lo ngại là đột quỵ ở trẻ dễ bị bỏ sót vì triệu chứng không điển hình và trẻ khó mô tả cảm giác. Những dấu hiệu như đau đầu dữ dội, yếu tay chân, mắt nhìn mờ, nói khó, co giật, gục xuống bất ngờ… dù rất nhẹ cũng cần được theo dõi sát. Nhiều trường hợp, phụ huynh nghĩ con mệt, chóng mặt do học tập hoặc cảm cúm bình thường, dẫn đến bỏ lỡ thời gian vàng cứu chữa.
Theo BS Nguyễn Văn Cường, Khoa Can thiệp mạch thần kinh, Viện Thần kinh, hiện chưa có phương pháp phòng ngừa tuyệt đối đột quỵ ở trẻ em vì nguyên nhân thường không rõ ràng.
Nhưng có một điều chắc chắn, nếu bệnh được phát hiện sớm chính là chìa khóa giúp giảm thiểu tổn thương và bảo vệ tính mạng. Đột quỵ có thể xảy ra ở bất cứ độ tuổi nào, nên sự cảnh giác của gia đình, thầy cô và cộng đồng là yếu tố quyết định đến hiệu quả chẩn đoán và điều trị cho người bệnh. Đừng để sự chủ quan lấy mất cơ hội của trẻ.
Với cách tiếp cận toàn diện, đồng bộ, Nghị quyết 72 trở thành nền tảng quan trọng để Việt Nam tiến tới mục tiêu xây dựng một xã hội khỏe mạnh, văn minh và bền vững.
Hướng dẫn người dân đăng ký khám, chữa bệnh và thanh toán viện phí qua căn cước công dân gắn chíp. (Ảnh: Mỹ Hà/TTXVN)
Nghị quyết số 72-NQ/TW của Bộ Chính trị không chỉ là một văn kiện chỉ đạo về y tế mà còn được xem như “bản thiết kế tổng thể” nhằm nâng cao sức khỏe, tầm vóc, tuổi thọ và chất lượng sống của người Việt trong nhiều thập niên tới.
Loạt nhóm giải pháp mang tính hành động
Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết, với tinh thần đổi mới mạnh mẽ cả về tư duy và hành động trong tất cả các khâu lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện, toàn ngành y tế sẽ triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, giải pháp để nhanh chóng đưa Nghị quyết đi vào cuộc sống, giúp người dân sớm được hưởng thụ các chính sách an sinh xã hội.
Bộ Y tế đang cụ thể hóa Nghị quyết số 72-NQ/TW và Chương trình hành động của Chính phủ tại Nghị quyết số 282/NQ-CP bằng một loạt nhóm giải pháp mang tính hành động, tập trung đổi mới tư duy quản lý, hoàn thiện thể chế, nâng cao chất lượng nhân lực, cải cách tài chính y tế, thúc đẩy khoa học-công nghệ và huy động hiệu quả mọi nguồn lực xã hội cho chăm sóc sức khỏe nhân dân.
Bộ Y tế xác định phải đổi mới mạnh mẽ tư duy và phương thức lãnh đạo, chỉ đạo trong toàn ngành. Công tác truyền thông và giáo dục sẽ được tổ chức lại theo hướng bài bản hơn, để tất cả các vụ, cục, đơn vị trực thuộc và đội ngũ cán bộ nhận thức sâu sắc rằng bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân là trọng tâm của chính sách kinh tế-xã hội, không chỉ là nhiệm vụ riêng của ngành y tế.
Cùng với đổi mới tư duy, ngành y tế đẩy mạnh cải cách quản trị, xây dựng môi trường điều hành minh bạch, tăng trách nhiệm giải trình, gắn với cải cách thủ tục hành chính và phân cấp, phân quyền rõ ràng. Các giải pháp phòng, chống lạm dụng, trục lợi chính sách, vi phạm pháp luật trong chăm sóc sức khỏe nhân dân được triển khai đồng bộ.
Bộ Y tế cũng đang hoàn thiện hồ sơ, trình cấp có thẩm quyền việc chọn ngày 7/4 hằng năm là “Ngày Sức khỏe toàn dân,” qua đó tạo thêm một mốc quan trọng để toàn xã hội cùng nhìn lại, thúc đẩy các hoạt động chăm sóc sức khỏe.
Về thể chế và năng lực hệ thống y tế, Bộ Y tế chủ trì xây dựng, trình các cơ quan có thẩm quyền ban hành Nghị quyết của Quốc hội để thể chế hóa các chính sách lớn thuộc thẩm quyền Quốc hội, đồng thời khẩn trương xây dựng, sửa đổi, hoàn thiện hệ thống luật pháp trong lĩnh vực y tế. Trọng tâm là các luật về dân số, phòng bệnh, an toàn thực phẩm, thiết bị y tế, y học cổ truyền, phòng, chống tác hại thuốc lá và rà soát, đề xuất sửa đổi các luật có liên quan khác.
Song song với đó, Bộ Y tế xây dựng và tổ chức triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035; xây dựng Nghị định của Chính phủ về tiêm chủng; và một loạt đề án chuyên ngành như phát triển hệ thống cấp cứu ngoại viện giai đoạn 2026-2030, phát triển du lịch y tế, xây dựng một số trung tâm y tế chuyên sâu, nâng cao năng lực kiểm nghiệm, kiểm định thuộc lĩnh vực y tế. Việc thực hiện Quyết định số 1183/QĐ-TTg ngày 14/10/2024 về triển khai Chỉ thị số 28-CT/TW cũng được coi là một trụ cột quan trọng trong sắp xếp, củng cố hệ thống y tế.
Ảnh minh họa. (Nguồn: TTXVN)
Nâng cao y đức và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao
Trên phương diện con người, Bộ Y tế coi nâng cao y đức và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là điều kiện tiên quyết. Ngành đang rà soát và hoàn thiện quy định về tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp, đổi mới công tác giáo dục y đức và pháp luật trong đào tạo khối ngành sức khỏe, nhằm từng bước thay đổi phong cách, thái độ phục vụ nhân dân, nâng cao kỹ năng giao tiếp, tư vấn người bệnh, gắn với nâng chuẩn chuyên môn. Các hoạt động bồi dưỡng, tự học, rèn luyện y đức, tác phong nghề nghiệp được khuyến khích và duy trì thường xuyên.
Bộ Y tế xây dựng Nghị định về đào tạo chuyên sâu đặc thù trong lĩnh vực sức khỏe; sửa đổi Nghị định số 56/2011/NĐ-CP về chế độ phụ cấp ưu đãi theo nghề cho cán bộ y tế công lập; triển khai Đề án phát triển nhân lực y tế chất lượng cao và Đề án phát triển nhân lực cho trạm y tế cấp xã.
Bên cạnh đó, Bộ Y tế nghiên cứu cơ chế chính sách để duy trì đội ngũ nhân viên y tế, cô đỡ thôn bản, cộng tác viên dân số, đồng thời bồi dưỡng chuyên môn và trang bị phương tiện để đội ngũ này tiếp tục là “cánh tay nối dài” của hệ thống y tế tới tận cộng đồng.
Bộ Y tế thúc đẩy cải cách mạnh mẽ, hướng đến hệ thống tài chính y tế hiệu quả, bền vững, trong đó bảo hiểm y tế giữ vai trò trụ cột. Từ năm 2026, ngành sẽ phối hợp lồng ghép các hoạt động khám sức khỏe định kỳ, khám sàng lọc miễn phí, kiểm tra sức khỏe học sinh, sinh viên, khám bệnh nghề nghiệp, khám sức khỏe người lao động với hoạt động khám chữa bệnh bảo hiểm y tế. Mục tiêu là vừa tạo điều kiện khám bệnh miễn phí, vừa hoàn thành việc tạo lập sổ sức khỏe điện tử cho toàn dân.
Bộ Y tế xây dựng Đề án từng bước thực hiện chính sách miễn viện phí, ưu tiên trước hết cho đối tượng chính sách xã hội, người yếu thế, người thu nhập thấp và các nhóm cần hỗ trợ đặc biệt trong phạm vi quyền lợi bảo hiểm y tế; nghiên cứu thí điểm đa dạng hóa gói bảo hiểm y tế, phát triển các hình thức bảo hiểm bổ sung, gắn kết bảo hiểm y tế với bảo hiểm sức khỏe thương mại.
Trong lĩnh vực khoa học-công nghệ và chuyển đổi số, Bộ Y tế đang xây dựng Chiến lược chuyển đổi số y tế đến năm 2030 và thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện trong toàn ngành. Các hạng mục như sổ sức khỏe điện tử, bệnh án điện tử, đơn thuốc điện tử, kết nối liên thông và quản lý dữ liệu sức khỏe theo vòng đời sẽ được triển khai đồng bộ, hướng tới xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia và dữ liệu chuyên ngành về y tế.
Nhằm huy động tối đa nguồn lực xã hội, Bộ Y tế triển khai các giải pháp thực hiện Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển y tế tư nhân, khuyến khích khu vực kinh tế tư nhân tham gia đầu tư trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe Nhân dân. Các mô hình hợp tác công-tư trong cung ứng dịch vụ khám chữa bệnh, sản xuất thuốc, vaccine, sinh phẩm, thiết bị y tế được khuyến khích phát triển…
Thông qua các nhóm nhiệm vụ và giải pháp nêu trên, Bộ Y tế đang chuyển các định hướng lớn của Nghị quyết 72-NQ/TW và Nghị quyết 282/NQ-CP thành những hành động cụ thể, có lộ trình, có trách nhiệm giải trình rõ ràng. Tất cả đều hướng tới mục tiêu nhất quán: xây dựng một hệ thống y tế hiện đại, công bằng, hiệu quả, đặt sức khỏe nhân dân ở đúng vị trí trung tâm của chiến lược phát triển đất nước.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vừa công bố Báo cáo lần thứ 10 của nhóm nghiên cứu về Quy định sản phẩm thuốc lá (TobReg) đưa ra quan điểm khoa học cần thận trọng về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm thuốc lá mới khác.
Báo cáo TobReg của WHO đề xuất nguyên tắc “đánh giá tác động dự kiến và công bằng” trong việc kiểm soát mọi loại thuốc lá. (Nguồn ảnh: WHO)
Đồng thời WHO cũng đưa ra định hướng cho các quốc gia trong xây dựng chính sách kiểm soát thuốc lá toàn diện với trọng tâm bảo vệ thanh thiếu niên.
Bảo vệ giới trẻ trước tác hại thuốc lá
Báo cáo TobReg nhấn mạnh, trên thế giới hiện tồn tại hai luồng ý kiến trái chiều khi một bên đòi cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới để bảo vệ giới trẻ, bên còn lại cho rằng cần quản lý hợp lý để tận dụng khả năng giảm tác hại cho người hút thuốc trưởng thành.
TobReg không đứng hẳn về phía nào mà khẳng định chính sách hiệu quả phải dựa trên dữ liệu đầy đủ về tác động sức khỏe, xã hội và kinh tế, đặc biệt khi lấy giới trẻ làm đối tượng ưu tiên.
Báo cáo TobReg khẳng định, mỗi loại thuốc lá có mức độ gây hại khác nhau, trong đó thuốc lá điếu là nguồn gây bệnh và tử vong lớn nhất, mô hình dự báo cần hướng đến hai đối tượng là giới trẻ và người trưởng thành đang hút thuốc.
Thuốc lá điếu được xác định là sản phẩm gây nguy hại nhất trong các sản phẩm thuốc lá. (Nguồn: gsthr.org)
Trong đó, cần phân biệt rõ hai mục tiêu ngăn chặn giới trẻ bắt đầu sử dụng tất cả các sản phẩm thuốc lá và hỗ trợ người trưởng thành cai nghiện hoặc chuyển sang sản phẩm ít gây hại hơn. Việc lẫn lộn hai mục tiêu có thể khiến chính sách khi ban hành vừa không bảo vệ được thanh thiếu niên, vừa cản trở người hút thuốc trưởng thành tiếp cận các lựa chọn thay thế.
Trong bối cảnh hầu hết quốc gia đều thiếu nhân lực và ngân sách thực thi chính sách hạn chế tác hại của thuốc lá, TobReg đề xuất nguyên tắc đánh giá tác động dự kiến và công bằng. Ở những nước thuốc lá điếu vẫn chiếm tỷ lệ sử dụng cao nhất và chưa bảo vệ tốt giới trẻ, thuốc lá điếu phải tiếp tục ưu tiên hạn chế sử dụng, kiểm soát chặt chẽ.
Ngược lại, tại các quốc gia đã kiểm soát tốt thuốc lá điếu nhưng sản phẩm thuốc lá điện tử đang bùng nổ hoặc bị tiếp thị mạnh nhắm vào thanh thiếu niên thì cần được đưa lên vị trí ưu tiên quản lý chặt chẽ, nghiêm cấm sử dụng.
Để xác định chính xác sản phẩm và nhóm đối tượng, WHO khuyến nghị các quốc gia cần tập trung nguồn lực, cách quản lý nên kết hợp dữ liệu giám sát tỷ lệ sử dụng từng loại sản phẩm trong dân cư và trong các nhóm dễ bị tổn thương với dữ liệu giám sát hoạt động tiếp thị của ngành công nghiệp thuốc lá.
Khi kết hợp những nguồn dữ liệu này, các cơ quan quản lý có thể xây dựng kế hoạch chiến lược rõ ràng, giúp phân bổ nguồn lực hợp lý và nâng cao hiệu quả của chính sách, qua đó giảm tối đa tác động tiêu cực của các sản phẩm thuốc lá lên giới trẻ và cộng đồng xã hội.
Cần có giải pháp thực thi hiệu quả
WHO cũng đề cập các quốc gia đang cấm bán các sản phẩm thuốc lá nên tăng cường thực hiện lệnh cấm, tiếp tục giám sát và theo dõi để hỗ trợ các biện pháp can thiệp sức khỏe cộng đồng, đồng thời đảm bảo việc thực thi.
Tuy nhiên, cho đến nay cơ quan này cũng không có hướng dẫn thêm vấn đề làm thế nào để lệnh cấm được thực thi hiệu quả, ít tổn hại đến lợi ích các chủ thể liên quan.
Ngay cả trong báo cáo về hướng kiểm soát nghiêm ngặt thuốc lá, dù có nhấn mạnh mục tiêu bảo vệ giới trẻ và giảm tác hại, TobReg cũng không khuyến nghị thực thi lệnh cấm toàn diện.
Theo WHO, lệnh cấm sẽ có nguy cơ thúc đẩy nạn buôn lậu thuốc lá, vượt khỏi sự kiềm tỏa của các cơ quan quản lý và vô hình trung bảo hộ thị trường thuốc lá điếu truyền thống thông qua việc ngăn chặn người hút thuốc lá điếu chuyển đổi sang các sản phẩm thay thế.
Bên cạnh đó, trong bảng so sánh mức độ hấp dẫn giới trẻ của các sản phẩm thuốc lá của TobReg, kết quả đánh giá cho thấy thuốc lá nung nóng có ít đặc điểm thu hút người dùng nhất, với chỉ 2 trên 6 tiêu chí gồm hương vị và phụ gia tạo hương, vốn cũng là những đặc điểm của tất cả 10 sản phẩm khác.
Đồng thời, TobReg cũng định nghĩa thuốc lá nung nóng là sản phẩm thuốc lá, tạo ra khí hơi chứa nicotine từ nguyên liệu thuốc lá và các chất hóa học khác.
Trong bối cảnh các sản phẩm thuốc lá đang ngày càng đa dạng, báo cáo khoa học TobReg do nhóm nghiên cứu của WHO đưa ra có thể xem là một kênh tham khảo cho các quốc gia đang áp dụng biện pháp kiểm soát các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới áp dụng phù hợp các biện pháp kiểm soát thuốc lá hướng tới việc bảo vệ giới trẻ.
Tuy nhiên, cũng như các chuyên gia của WHO đã đề cập, một chính sách lấy giới trẻ làm ưu tiên cũng cần đánh giá tính hiệu quả của chính sách đối với việc giảm tỷ lệ hút thuốc lá và cai thuốc lá trong tổng tỷ lệ dân số chung.
Nhiều chuyên gia cho rằng muốn bảo đảm an toàn người bệnh, đào tạo bác sĩ phải chuẩn hóa theo mô hình Nội trú, đồng thời siết điều kiện mở ngành y để nâng cao chất lượng nhân lực.
Tại phiên thảo luận gần đây của Quốc hội, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Tri Thức nhấn mạnh: “Bác sĩ Nội trú chính là tinh hoa của tinh hoa trong ngành y”. Quan điểm này nhận được sự đồng thuận rộng rãi, củng cố định hướng chuẩn hóa đào tạo bác sĩ theo thông lệ quốc tế. Trước đó, Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình cũng khẳng định: “Chỉ có trường y mới được đào tạo bác sĩ”.
Thực tế nhiều năm qua cho thấy, chương trình Bác sĩ Nội trú được coi là hình thức đào tạo tinh hoa, tuyển chọn những sinh viên xuất sắc nhất để rèn luyện chuyên sâu trong môi trường bệnh viện. Đây là lựa chọn mang tính vinh dự, nhưng không phải điều kiện bắt buộc để bác sĩ được cấp phép hành nghề. Tuy nhiên, trước yêu cầu nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo đảm an toàn người bệnh trong bối cảnh mô hình bệnh tật ngày càng phức tạp, nhiều chuyên gia cho rằng giai đoạn thực hành sau tốt nghiệp cần được thiết kế lại theo hướng tương đương với chương trình Nội trú.
Theo đó, đào tạo Nội trú hoặc một mô hình thực hành chuẩn hóa dựa trên nguyên tắc của Nội trú nên trở thành bước bắt buộc trước khi bác sĩ được hành nghề độc lập, nhằm bảo đảm năng lực lâm sàng vững vàng và giảm rủi ro chuyên môn.
Mặc dù Việt Nam đã có quy định về giai đoạn thực hành sau tốt nghiệp (12 tháng thực hành để cấp giấy phép hành nghề, 12 tháng làm việc và 24 tháng học CKI với một số vị trí lâm sàng), nhưng theo chia sẻ của nhiều bác sĩ, mô hình hiện nay có thể vẫn chưa tạo được quãng thời gian thực hành đủ “dày” để bác sĩ trẻ tích lũy kinh nghiệm thực tế một cách vững vàng. Đây được xem là một khoảng trống khiến câu chuyện chuẩn hóa đào tạo sau tốt nghiệp được quan tâm hơn. Nhiều ý kiến đề xuất rằng quá trình chuẩn hóa này nên gắn với lộ trình đổi mới do Bộ Y tế chủ trì, vừa phù hợp điều kiện thực tiễn, vừa hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực y tế.
Đào tạo thực hành phải trở thành nền tảng bắt buộc
Với kinh nghiệm nhiều năm trong lĩnh vực ngoại khoa ở TP.HCM, BSCKII Nguyễn Quang Thiện cho rằng chương trình BSNT cần được nhìn nhận không chỉ là vinh dự mà phải trở thành giai đoạn thực hành bắt buộc để bác sĩ có thể chịu trách nhiệm chuyên môn độc lập.
Ông phân tích: “Tại nhiều quốc gia có nền y học phát triển, không có mô hình nào cho phép bác sĩ chỉ sau 6 năm đại học được hành nghề độc lập. Nội trú là bước đào tạo bắt buộc, giúp bác sĩ rèn luyện thực hành, tích lũy đủ số lượng ca bệnh và hoàn thiện kỹ năng chuyên môn dưới sự giám sát chặt chẽ”.
Ảnh minh hoạ.
Theo BSCK II Nguyễn Quang Thiện, việc coi trực cấp cứu hay phẫu thuật là “đặc quyền” của một nhóm nhỏ sẽ tạo ra khoảng cách chất lượng lớn trong toàn hệ thống. Nếu muốn bảo đảm an toàn người bệnh, bác sĩ tuyến đầu cần được đào tạo thực chiến và có đủ năng lực xử trí độc lập trong các tình huống lâm sàng phức tạp. Ông nhấn mạnh, sức mạnh của hệ thống y tế không nằm ở số lượng bằng cấp sau đại học, mà dựa vào đội ngũ bác sĩ lâm sàng được đào tạo bài bản và có đủ thực hành chuyên môn.
Để hiện thực hóa mục tiêu này, BSCKII Nguyễn Quang Thiện đề xuất xây dựng BSNT thành tiêu chuẩn tối thiểu với bác sĩ hành nghề độc lập, đặc biệt ở các chuyên ngành lâm sàng can thiệp. Việc này đòi hỏi chuẩn hóa chương trình đào tạo, xác định rõ năng lực đầu ra, thời gian thực hành và số lượng ca bệnh tối thiểu. Đồng thời, cần mở rộng quy mô đào tạo Nội trú đi đôi với bảo đảm chất lượng, tạo cơ hội để sinh viên y khoa sau tốt nghiệp đều có thể tham gia rèn luyện chuyên sâu.
“Khi đào tạo Nội trú trở thành nền tảng thống nhất cho đội ngũ bác sĩ, chất lượng khám chữa bệnh sẽ được nâng lên, góp phần củng cố niềm tin của người dân và nâng tầm y học Việt Nam”, ông nhận định.
Kiểm soát chất lượng đầu vào – điều kiện cấp thiết
Cùng quan điểm về yêu cầu chuẩn hóa, trao đổi với PV Báo Sức khỏe và Đời sống, TS. Lê Đông Phương, nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giáo dục ĐH, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (Bộ GD&ĐT) cho rằng, việc Quốc hội thảo luận quy định “chỉ trường y mới được đào tạo bác sĩ” là phù hợp với bối cảnh hiện nay khi gần đây một một số trường đại học, nhất là các trường tư ồ ạt mở thêm ngành khoa học sức khỏe, chủ yếu là đào tạo bác sĩ đa khoa. Trong khi đó nhiều đơn vị không có bệnh viện thực hành, điều kiện đảm bảo không đủ, vấn đề cơ sở vật chất, giảng viên cũng thiếu, dẫn đến e ngại của nhiều người về chất lượng đào tạo nhân lực ngành y tế.
“Ngành y liên quan trực tiếp đến việc chăm sóc, bảo vệ sức khỏe nhân dân, nếu đào tạo không đảm bảo, hay nói cách khác là chất lượng kém sẽ dẫn đến rất nhiều hệ lụy. Do đó, vấn đề này rất cần phải cân nhắc, suy tính”, TS. Lê Đông Phương cho hay.
Tuy nhiên, ông cũng nhìn nhận, cần định nghĩa rõ ràng về khái niệm “thế nào là trường y”. Ông phân tích, các trường y độc lập như mô hình truyền thống có lợi thế rất lớn về chuyên môn khi tập trung đào tạo các ngành khoa học sức khỏe. Nhưng trong thời đại công nghệ số, công nghệ 4.0, trí tuệ nhân tạo như hiện nay, nếu trường đại học y hay khoa y nằm trong các đại học đa ngành sẽ có thêm lợi để tiếp thu những tiến bộ khoa học kỹ thuật. Đây cũng là điều phải cân nhắc, đặc biệt trong thời đại công nghệ, khi các lĩnh vực khoa học kỹ thuật đã thâm nhập vào tất cả lĩnh vực khác.
Mặt khác, cũng cần đặt câu hỏi nếu chỉ giới hạn trong những trường y độc lập thì khả năng đáp ứng tỷ lệ số nhân lực y tế trên số dân có thể đảm bảo hay không. “Để triển khai hiệu quả thì phải có chính sách tăng quy mô đào tạo ngành y và có giải pháp để gắn kết đào tạo với các ngành khoa học kỹ thuật khác”, TS. Lê Đông Phương nêu quan điểm.
Tăng cường chăm sóc sức khỏe, vệ sinh thân thể cho trẻ em hướng đến một xã hội khỏe mạnh. (Ảnh THANH TRÚC)
Việt Nam đang tạo nên một kiến trúc phát triển mới dựa trên nền tảng các nghị quyết đột phá của Đảng. Trong bối cảnh đó, làm sao giải quyết tốt các vấn đề căn cốt trong lĩnh vực y tế, giáo dục, gắn kết các nguồn lực thành hệ sinh thái thống nhất, nuôi dưỡng thế hệ công dân phát triển toàn diện, là nội dung được Quốc hội quan tâm sâu sắc tại kỳ họp thứ 10.
Phòng bệnh hơn chữa bệnh
Thảo luận về Chủ trương đầu tư Chương trình Mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035, nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng: Công tác bảo đảm mọi người dân đều được quản lý, chăm sóc sức khỏe ban đầu chất lượng, hạn chế bệnh tật, được phòng bệnh từ sớm, từ xa, ngay tại cơ sở cần được xem là trọng tâm không chỉ của riêng ngành y tế mà còn là của toàn xã hội hiện nay. Nếu vẫn đi theo lối mòn, loanh quanh vào những việc đã làm, mục tiêu nào cũng đưa vào mà không rõ đầu ra kết quả thì rất khó tạo được nền tảng cho các mục tiêu cải thiện và nâng cao chỉ số sức khỏe cho nhân dân trong thời gian tới.
Thực tế cho thấy, nhiều bệnh không lây nhiễm, bệnh truyền nhiễm thế giới đã xóa sổ ra khỏi cộng đồng từ lâu nhưng đến nay Việt Nam vẫn phải đối mặt vì chúng ta chủ yếu tập trung vào chữa bệnh như biện pháp “chữa cháy” thay vì tăng cường công tác dự phòng, chưa thật sự coi trọng vấn đề bảo vệ môi trường, khắc phục nguồn nước ô nhiễm, các vấn đề về an toàn vệ sinh thực phẩm, sản phẩm không có lợi cho sức khỏe… chưa được kiểm soát tốt cũng là môi trường cho bệnh tật rình rập.
Theo các đại biểu, trong chương trình cần đặt rõ mục tiêu từng mốc thời gian cụ thể đạt được gì, cách thức giải quyết ra sao, thí dụ trong 5 năm tới thanh toán dứt điểm các bệnh sốt rét, lao, viêm gan, bại liệt… thì sẽ mang lại hiệu quả thực chất cho sức khỏe nhân dân, “nếu không, xây bao nhiêu bệnh viện cũng không thể đủ, đào tạo bao nhiêu bác sĩ cũng không thể giải quyết được vấn đề”.
Chăm sóc sức khỏe nhân dân là một bài toán đòi hỏi kết hợp tổng thể chính sách vĩ mô, hạ tầng kỹ thuật, nguồn nhân lực, ý thức cộng đồng, nhưng các đại biểu nhấn mạnh cách thức xử lý vấn đề phải có chiều sâu, hướng tới sự chung tay của toàn xã hội. Nguyên tắc “phòng bệnh hơn chữa bệnh” phải được xem là cốt lõi như đại biểu Nguyễn Anh Trí (Đoàn Thành phố Hà Nội) chia sẻ: Theo tính toán chuyên môn, công tác phòng bệnh được thực hiện tốt sẽ có lợi gấp hàng nghìn lần so với các biện pháp chữa trị, nhất là với những bệnh không lây lan hay bệnh di truyền.
Trên quan điểm đó, đại biểu Quốc hội đề nghị chương trình mục tiêu quốc gia cần đầu tư củng cố và đổi mới hệ thống y tế cơ sở vững chắc bởi đây là nền tảng quan trọng nhất. Năng lực y, bác sĩ, chất lượng trạm y tế xã, phường được nâng cao, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong y tế cơ sở và phát triển hồ sơ sức khỏe điện tử cùng với trang thiết bị, danh mục thuốc thiết yếu đầy đủ… sẽ giúp người dân yên tâm khám, chữa bệnh ngay tại tuyến cơ sở, góp phần kịp thời vào công tác dự báo phòng chống dịch bệnh và hoạch định chính sách y tế hiệu quả.
Giáo dục trong bối cảnh AI tái định hình công việc toàn cầu
Giáo dục và đào tạo trong giai đoạn mới chịu tác động mạnh mẽ của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đặc biệt sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đang tái định hình công việc trên toàn cầu. Theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), hiện nay công việc của một phần tư số người lao động bị tác động bởi AI tạo sinh.
Các đại biểu Quốc hội cho rằng, Việt Nam cũng đang chịu tác động của các xu hướng này, các chương trình cải cách, trong đó có chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035 đang được Quốc hội bàn thảo, phải làm sao tạo được nền tảng vững chắc ứng phó và hơn nữa là biến các thách thức thành những cơ hội và kết quả thực chất cho phát triển giáo dục bền vững và bao trùm.
Theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), hiện nay công việc của một phần tư số người lao động bị tác động bởi AI tạo sinh.
Các giải pháp trọng tâm cần hướng tới là việc đổi mới giáo dục và đào tạo không thể dừng ở “dạy tốt, học tốt” theo cách truyền thống, mà cần một cuộc cách mạng về tư duy, phải chuyển từ mục tiêu truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực giải quyết vấn đề. Vai trò của giáo viên cũng cần chuyển từ người truyền đạt kiến thức sang người hướng dẫn, truyền cảm hứng. Không gian lớp học không còn bó hẹp trong “bốn bức tường” mà phải được mở rộng thành học mọi lúc, mọi nơi, học trên mọi phương tiện; việc đánh giá học sinh chuyển từ điểm số bài thi sang đánh giá quá trình và sản phẩm học tập.
Nhiều ý kiến nhấn mạnh mục tiêu, chỉ tiêu, phạm vi thiết kế của chương trình mục tiêu quốc gia không chỉ để giải quyết các vấn đề tồn đọng của giáo dục, mà quan trọng hơn là góp phần đưa giáo dục bước vào giai đoạn phát triển mới hiện đại, mở, liên thông, số hóa và hội nhập.
Để chương trình thật sự tạo chuyển biến, có hiệu quả thực chất và bao trùm, đòi hỏi sự thống nhất, đồng bộ trong nhiều nội dung như: quan tâm đầu tư hệ thống trường lớp hiện đại, nhất là tại các vùng khó khăn; xây dựng nền tảng dữ liệu chung toàn ngành, quản lý học tập suốt đời cho từng công dân; xây dựng bộ học liệu số mở quốc gia, phát triển chuẩn giáo viên số, trường học số, hệ thống đánh giá bằng AI… Tuy nhiên, điều này có thể vượt quá khuôn khổ, phạm vi, nguồn lực và khả năng triển khai của chương trình.
Theo các đại biểu, Việt Nam đang tạo nên một kiến trúc phát triển mới của đất nước, thể hiện sinh động bằng các nghị quyết đột phá của Đảng trong các lĩnh vực giáo dục, y tế, khoa học-công nghệ, văn hóa, thể chế, hội nhập, kinh tế tư nhân. Các chương trình mục tiêu quốc gia hiện nay không thể là những trụ cột tách rời mà phải vượt ra khỏi lĩnh vực riêng của từng bộ, ngành để gắn kết với nhau và với các nguồn lực khác trở thành một hệ sinh thái thống nhất, cùng vận động nuôi dưỡng tri thức, nhân cách, văn hóa con người, sức khỏe thể chất.
Sự đồng bộ, thống nhất các chương trình mục tiêu quốc gia riêng rẽ hiện nay-như các đại biểu kiến nghị-thành một chương trình chung, sẽ góp phần tạo nền tảng giáo dục hiện đại và hội nhập, nguồn nhân lực đủ sức cạnh tranh toàn cầu và một thế hệ công dân Việt Nam phát triển toàn diện, khỏe mạnh, tự tin, sáng tạo, bản lĩnh, thấm đẫm giá trị văn hóa dân tộc để bảo đảm cho mục tiêu phát triển nhanh và bền vững.
Chiến dịch bổ sung Vitamin A đợt 2 năm 2025 sẽ được triển khai cho trẻ từ 6 tháng đến dưới 36 tháng tuổi bắt đầu từ ngày 01 đến ngày 02/12/2025. Ngoài ra, Chiến dịch cũng triển khai cho trẻ từ 6 tháng đến dưới 60 tháng tuổi có nguy cơ thiếu Vitamin A.
Trẻ có nguy cơ thiếu vitamin A là trẻ có một trong các tình trạng như: tiêu chảy kéo dài, nhiễm khuẩn hô hấp cấp, suy dinh dưỡng nặng…
Gần 340.000 trẻ được uống Vitamin A trong chiến dịch đợt 2 tại Hà Nội
Trong 2 ngày (từ 1–2/12), Hà Nội tổ chức chiến dịch bổ sung Vitamin A liều cao đợt 2/2025 cho gần 340.000 trẻ từ 6 đến dưới 36 tháng tuổi tại hơn 3.000 điểm uống trên toàn địa bàn.
Ngành Y tế thành phố đã bố trí 3.037 điểm uống tại các xã, phường, thị trấn nhằm bảo đảm mọi trẻ trong độ tuổi đều được tiếp cận dịch vụ.
Có khoảng 339.392 trẻ trong độ tuổi từ 6 tháng đến dưới 36 tháng tham gia uống Vitamin A trong chiến dịch bổ sung đợt 2/2025, được tổ chức trong hai ngày 1–2/12. Trong số này, 57.750 trẻ thuộc nhóm 6–12 tháng tuổi và 281.642 trẻ từ 12 đến dưới 36 tháng tuổi.
Theo Sở Y tế Hà Nội, mục tiêu của chiến dịch là đạt trên 99,8% trẻ được uống Vitamin A liều cao, qua đó phòng ngừa nguy cơ thiếu vi chất, bảo vệ thị lực và tăng cường miễn dịch cho trẻ trong giai đoạn quan trọng của quá trình phát triển. Trước, trong và sau chiến dịch, các hoạt động truyền thông được triển khai đồng bộ nhằm nâng cao nhận thức của phụ huynh về lợi ích của Vitamin A, chế độ ăn hợp lý, phòng chống suy dinh dưỡng và thiếu vi chất cho trẻ em, phụ nữ có thai và bà mẹ cho con bú.
Trẻ em được uống Vitamin A liều cao
Ở đợt 1/2025 được tổ chức vào ngày 1–2/6, Hà Nội đã triển khai uống bổ sung Vitamin A kết hợp tẩy giun tại hơn 1.600 điểm uống, với gần 387.000 trẻ được uống Vitamin A liều cao. Đồng thời, ngành y tế cũng tiến hành cân đo để đánh giá tình trạng dinh dưỡng trẻ dưới 5 tuổi. Tính đến hết tháng 10/2025, tỷ lệ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân của trẻ dưới 5 tuổi tại Hà Nội là 6,4%, thể thấp còi 9,6%, thể cấp tính 0,2%, tỷ lệ thừa cân béo phì 1% – những con số cho thấy việc bổ sung vi chất vẫn là nhu cầu quan trọng và cấp thiết.
Chiến dịch bổ sung Vitamin A được duy trì đều đặn vào tháng 6 và tháng 12 hàng năm, góp phần quan trọng trong phòng chống suy dinh dưỡng và bảo vệ sức khỏe trẻ nhỏ. Với quy mô gần 340.000 trẻ trong đợt 2/2025, ngành Y tế Hà Nội kỳ vọng tiếp tục đạt tỷ lệ bao phủ cao, bảo đảm mọi trẻ trong độ tuổi được hưởng lợi từ nguồn vi chất cần thiết cho tăng trưởng và phát triển.
Đối tượng có nguy cơ cao thiếu Vitamin A
Đối tượng có nguy cơ cao thiếu Vitamin A, bao gồm:
– Trẻ em và người mắc bệnh sởi.
– Trẻ từ 0 đến dưới 72 tháng tuổi suy dinh dưỡng cấp tính nặng.
– Trẻ từ 6 tháng đến dưới 60 tháng tuổi mắc tiêu chảy kéo dài hoặc viêm đường hô hấp cấp tính (được chẩn đoán tại cơ sở y tế).
Trẻ từ 6 tháng đến dưới 12 tháng tuổi cần bổ sung vitamin A.
Chiến dịch bổ sung Vitamin A nhằm duy trì bền vững kết quả thanh toán bệnh khô mắt do thiếu Vitamin A ở trẻ em; góp phần giảm tỉ lệ suy dinh dưỡng, tăng cường sự phát triển thể chất và tinh thần cho trẻ em.
Vitamin A là vi chất dinh dưỡng tan trong dầu, giữ vai trò thiết yếu đối với sự phát triển thể chất và hệ miễn dịch của trẻ. Vitamin A tham gia vào quá trình phân chia tế bào, hỗ trợ trẻ tăng trưởng và phát triển bình thường; có vai trò trong khả năng nhìn của mắt, đặc biệt là trong điều kiện ánh sáng yếu; giúp bảo vệ sự toàn vẹn của da, niêm mạc mắt, niêm mạc khí quản, ruột non và các tuyến bài tiết. Vitamin A còn góp phần tăng sức đề kháng, giúp trẻ chống lại nhiều bệnh nhiễm khuẩn như sởi, tiêu chảy, viêm đường hô hấp, lao và uốn ván.
Nguồn Vitamin A tự nhiên có nhiều trong sữa mẹ, các thực phẩm có nguồn gốc động vật như gan, thịt, cá, trứng, sữa; và trong rau củ quả màu xanh, vàng, đỏ đậm như cà rốt, bí đỏ, súp lơ xanh, đu đủ, xoài, gấc. Tuy nhiên, với trẻ từ 6–36 tháng tuổi, việc bổ sung Vitamin A liều cao theo chương trình của Bộ Y tế vẫn được duy trì hàng năm nhằm ngăn ngừa thiếu hụt vi chất – một trong những nguyên nhân làm trẻ chậm lớn, dễ mắc bệnh nhiễm trùng.
Trong quá trình triển khai chiến dịch, ngành y tế lưu ý phụ huynh không cho trẻ uống Vitamin A khi trẻ đang sốt cao trên 38,5°C, đau bụng hoặc mắc các bệnh mạn tính như tâm thần, suy tim – gan – thận, hen phế quản, hoặc có tiền sử dị ứng với thành phần thuốc. Việc sàng lọc sức khỏe trước khi uống được thực hiện nghiêm túc để bảo đảm an toàn cho tất cả trẻ tham gia chiến dịch.
Ngày 29/11, Hội đồng chuyên môn của Bộ Y tế do Cục trưởng Quản lý khám chữa bệnh làm Chủ tịch đã tiến hành thẩm định và kết luận Bệnh viện đa khoa Đồng Nai đủ các điều kiện để thực hiện kỹ thuật lấy, ghép thận từ người sống và từ người hiến chết não.
Hội đồng thẩm định chuyên môn của Bộ Y tế trao đổi với bác sĩ của Bệnh viện đa khoa Đồng Nai về triển khai kỹ thuật ghép thận.
Theo Bác sĩ Ngô Đức Tuấn, Giám đốc Bệnh viện đa khoa Đồng Nai, để chuẩn bị các điều kiện triển khai kỹ thuật ghép thận, cách đây 3 năm, bệnh viện đã được Bệnh viện Chợ Rẫy (Thành phố Hồ Chí Minh) hỗ trợ đào tạo, chuyển giao kỹ thuật ghép thận cho nhóm y bác sĩ.
Bệnh viện đa khoa Đồng Nai có quy mô lớn nhất tỉnh Đồng Nai thời điểm hiện tại, việc triển khai kỹ thuật ghép thận vì nhu cầu thực tế của bệnh nhân trên địa bàn tỉnh tăng cao. Hiện nay, mỗi ngày bệnh viện đang thực hiện lọc máu định kỳ ngoại trú cho khoảng 220 bệnh nhân và 15-20 bệnh nhân nội trú mỗi ngày.
Bác sĩ Ngô Đức Tuấn, Giám đốc Bệnh viện đa khoa Đồng Nai báo cáo tại buổi làm việc.
Do vậy, việc đủ các điều kiện để triển khai kỹ thuật ghép thận giúp bệnh nhân không phải chuyển lên tuyến trên, giảm tình trạng quá tải cho các bệnh viện tại Thành phố Hồ Chí Minh. Đồng thời, góp phần khẳng định chuyên môn bệnh viện tuyến cuối của Đồng Nai.
Sau khi tiến hành kiểm tra thực tế, nghe trình bày đề án và thảo luận, Tiến sĩ Hà Anh Đức, Cục trưởng Quản lý khám chữa bệnh, Chủ tịch Hội đồng chuyên môn của Bộ Y tế, kết luận Bệnh viện đa khoa Đồng Nai đủ điều kiện thực hiện kỹ thuật lấy, ghép thận từ người sống và từ người hiến chết não.
Cục trưởng Quản lý khám chữa bệnh đề nghị Bệnh viện đa khoa Đồng Nai sớm hoàn thiện hồ sơ để triển khai kỹ thuật này. Trước mắt, Bệnh viện đa khoa Đồng Nai cần xây dựng danh sách người ghép với tiêu chí rõ ràng để tiến hành ghép thận.
Tiến sĩ Hà Anh Đức, Cục trưởng Quản lý khám chữa bệnh, Chủ tịch Hội đồng, đánh giá Bệnh viện đa khoa Đồng Nai đủ điều kiện thực hiện kỹ thuật ghép thận.
Hội đồng chuyên môn Bộ Y tế đề nghị Bệnh viện đa khoa Đồng Nai, Sở Y tế Đồng Nai tham mưu, kiến nghị Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh quan tâm, đầu tư thêm về trang thiết bị, nhân lực để có thể thành lập Trung tâm ghép thận.
Bệnh viện đa khoa Đồng Nai được thành lập từ năm 1902. Hiện nay, bệnh viện có hệ thống máy móc, cơ sở hiện đại bậc nhất trong khu vực phía nam. Mỗi ngày, bệnh viện tiếp nhận khoảng 3.500 lượt khám bệnh ngoại trú và 1.100 điều trị bệnh nhân nội trú. Bệnh viện đang có 49 khoa, phòng chức năng; thu hút khoảng 1.700 cán bộ, nhân viên y tế, trong đó có hơn 370 bác sĩ.
Bệnh viện đa khoa Đồng Nai đang hướng tới một bệnh viện đa khoa toàn diện, chuyên sâu và chất lượng cao hàng đầu trong khu vực Đông Nam Bộ, xây dựng bệnh viện đủ tiêu chuẩn xếp hạng bệnh viện đặc biệt, là địa chỉ được người dân tin tưởng lựa chọn trong chăm sóc sức khỏe.
Việt Nam hiện là một trong những điểm nóng sốt xuất huyết của khu vực. Từ đầu năm đến hết tháng 10/2025, cả nước ghi nhận 110.503 ca mắc và 23 ca tử vong, đưa tỷ lệ mắc của Việt Nam vào nhóm cao nhất Đông Nam Á.
Ngày 28-29/11, Viện Pasteur TPHCM tổ chức Hội nghị khoa học toàn quốc về sốt xuất huyết Dengue 2025 với chủ đề hiện thực hóa các hành động toàn diện trong kiểm soát sốt xuất huyết.
Việt Nam – điểm nóng của sốt xuất huyết Dengue
PGS.TS.BS Nguyễn Vũ Trung – Viện Trưởng Viện Pasteur TPHCM cho biết, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp sốt xuất huyết Dengue là 1 trong 10 mối đe dọa sức khỏe toàn cầu cần ưu tiên ứng phó. Việt Nam hiện là một trong những điểm nóng của sốt xuất huyết Dengue trên toàn cầu, tỷ lệ mắc thuộc nhóm cao nhất Đông Nam Á.
Mỗi năm, cả nước ghi nhận hơn một trăm nghìn trường hợp mắc. Riêng năm 2022 vượt mốc 370.000 ca, đây là mức cao nhất trong lịch sử.
Tính từ đầu năm đến hết tháng 10/2025, cả nước đã ghi nhận 110.503 trường hợp mắc sốt xuất huyết Dengue và 23 trường hợp tử vong, số mắc cao hơn 16,8% và tử vong cao hơn 2 trường hợp so với cùng kỳ năm 2024.
Những biến đổi dịch tễ gần đây cho thấy sốt xuất huyết Dengue ngày càng phức tạp, kéo dài quanh năm và thay đổi giữa các địa phương. Từ đó đòi hỏi một chiến lược dự phòng – giám sát – điều trị – truyền thông toàn diện và có sự phối hợp đa ngành.
PGS.TS.BS Nguyễn Vũ Trung – Viện Trưởng Viện Pasteur TPHCM.
TS.BS Ngũ Duy Nghĩa – Trưởng khoa Kiểm soát Bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung Ương cho biết, tỷ lệ mắc sốt xuất huyết Dengue trên 100.000 dân thuộc nhóm cao nhất trong các bệnh truyền nhiễm, phạm vi xảy ra dịch bệnh đã mở rộng ra khắp các vùng miền trên toàn quốc.
Bên cạnh đó, độ tuổi mắc cũng thay đổi rõ rệt, tại khu vực phía Nam, tỷ lệ bệnh nhân trên 15 tuổi đã tăng từ 18% (năm 1999) lên 53% (năm 2022). Từ đó cho thấy, sốt xuất huyết Dengue là nguy cơ với mọi lứa tuổi chứ không chỉ riêng trẻ em.
Trong bối cảnh bệnh diễn biến khó lường và chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, GS.TS Vũ Sinh Nam – Cố vấn cao cấp về Sốt xuất huyết Dengue Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung Ương, Tổng thư kí Hội Y học dự phòng Việt Nam cho rằng, Việt Nam chỉ có thể kiểm soát hiệu quả sốt xuất huyết Dengue khi chuyển từ ứng phó thụ động sang chiến lược chủ động, kết hợp đồng thời nhiều biện pháp dự phòng.
Theo khuyến nghị của WHO, chiến lược chủ động này phải mang tính tích hợp, toàn diện, bao gồm: Kiểm soát vector, giám sát dịch tễ, truyền thông thay đổi hành vi, điều trị dựa trên y học chứng cứ và dự phòng chủ động. Sự phối hợp liên tục giữa các yếu tố này sẽ giúp giảm nguy cơ bùng phát dịch và giảm tỷ lệ ca nặng trong cộng đồng.
Ứng dụng AI trong theo dõi và tiên lượng sốt xuất huyết
TS.BS Hồ Quang Chánh – Trưởng nhóm Sốt xuất huyết dengue, Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU), Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM cho biết, sốt xuất huyết vẫn là gánh nặng cho y tế toàn cầu. Năm 2024, WHO ghi nhận 14 triệu ca mắc, ước tính có thể lên tới 77,8 (50,1-101,2) triệu ca mỗi năm.
Bệnh có bệnh cảnh rất đa dạng, trong khi chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, tỷ lệ mắc ở người lớn và người cao tuổi ngày càng tăng khiến việc theo dõi trở nên khó khăn hơn.
Dù chỉ 5–10% bệnh nhân diễn tiến nặng, nhưng hiện nay bác sĩ chưa thể xác định chính xác trường hợp bệnh nhân thuộc nhóm nguy cơ, vì vậy việc nhập viện và theo dõi sát vẫn đóng vai trò then chốt.
TS.BS Hồ Quang Chánh – Trưởng nhóm Sốt xuất huyết Dengue, Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU), Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM.
Theo bác sĩ Chánh, một trong những thách thức lớn là không thể đo trực tiếp mức độ thoát huyết tương (cơ chế dẫn đến sốc) của bệnh nhân. Việc theo dõi xâm lấn có thể gây chảy máu ở bệnh nhân sốt xuất huyết nên nhu cầu về phương pháp theo dõi an toàn, không xâm lấn ngày càng cấp thiết. Từ thực tế này, nhóm nghiên cứu của Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM đã phát triển các thiết bị đeo theo dõi không xâm lấn và xây dựng công cụ hỗ trợ quyết định lâm sàng dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI).
Kết quả khảo sát cho thấy thể tích nhát bóp có thể cảnh báo diễn tiến nặng sớm hơn nhiều giờ so với tụt huyết áp. Đặc biệt, hai cảm biến đặt ở cổ tay và cổ chân cho độ chính xác gần tương đương siêu âm. Khi chuyển sang nghiên cứu sóng PPG – kỹ thuật đo biến thiên thể tích bằng ánh sáng trên bệnh nhân sốt xuất huyết, mô hình Transformer kết hợp dữ liệu PPG và lâm sàng dự đoán diễn tiến nặng trước 2 giờ với độ chính xác khoảng 0,8.
Song song, nhóm hợp tác cùng các kỹ sư phát triển thiết bị đeo sử dụng nhiều bước sóng ánh sáng để đo huyết áp và thông số huyết động. Phiên bản gọn nhẹ đeo tay dự kiến sẵn sàng cho ứng dụng lâm sàng trong năm tới.
Trên hướng hỗ trợ quyết định lâm sàng, nhóm đã xây dựng mô hình AI dựa trên dữ liệu sốt xuất huyết hơn 20 năm tại Việt Nam. Khác với các mô hình cũ chủ yếu dựa trên dữ liệu trẻ em, mô hình học sâu mới đạt độ chính xác khoảng 0,8 và duy trì hiệu năng trên bộ dữ liệu độc lập.
TS.BS Hồ Quang Chánh cho hay: “Tuy nhiên, nghiên cứu định tính cho thấy nhân viên y tế cần công cụ thích hợp, dễ sử dụng và phù hợp quy trình bệnh viện, thay vì chỉ một mô hình dự đoán. Chỉ khi công cụ phù hợp với thực hành thực tế, việc quản lý bệnh nhân sốt xuất huyết mới có thể tạo ra đột phá. Vậy nên, công cụ này cần được thiết kế tích hợp mô hình tiên đoán, phác đồ điều trị, tính toán cân nặng hiệu chỉnh và các tiện ích hỗ trợ khác”.
Nhằm chủ động công tác chuẩn bị và bảo đảm đầy đủ các điều kiện về nhân lực, thiết bị y tế, cơ sở vật chất trong công tác bảo đảm y tế phục vụ Hội nghị APEC 2027, Bộ Y tế tổ chức đoàn khảo sát thực tế điều kiện y tế tại đặc khu Phú Quốc, làm việc với Sở Y tế tỉnh An Giang và các đơn vị liên quan vào chiều 28/11.
Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) khảo sát thực tế điều kiện y tế tại Trung tâm Y tế Phú Quốc.
Cục Quản lý Khám, chữa bệnh do Cục trưởng, Cục quản lý khám, chữa bệnh Bộ Y tế Hà Anh Đức làm trưởng đoàn. Tiếp và làm việc với đoàn có Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang Nguyễn Thị Minh Thúy và lãnh đạo Sở Y tế An Giang và Trung tâm Y tế Phú Quốc, Bệnh viện Quốc tế Vinmec Phú Quốc và Bệnh viện Quốc tế Mặt Trời.
Đoàn đã khảo sát thực tế cơ sở vất chất trang thiết bị Trung tâm Y tế Phú Quốc, Bệnh viện Quốc tế Vinmec Phú Quốc và Bệnh viện Quốc tế Mặt Trời để phục vụ Hội nghị APEC 2027 tại Phú Quốc.
Qua khảo sát, Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh Bộ Y tế Hà Anh Đức cho rằng: Về cơ sở vật chất, Bệnh viện Quốc tế Vinmec Phú Quốc và Bệnh viện Quốc tế Mặt Trời cơ bản đáp ứng, đảm bảo y học. Riêng Trung tâm Y tế Phú Quốc phải nâng cấp cơ sở, ưu tiên là khoa cấp cứu và chuẩn bị khoa điều trị ở bên trong.
Trong công tác phối hợp, đề xuất điều động bác sĩ chính từ các bệnh viện từ TP. Hồ Chí Minh; cần huy động chuyên gia, bác sĩ (ngoại, chấn thương, can thiệp tim mạch…). Tỉnh tập trung chuẩn bị và bảo đảm đầy đủ các điều kiện về nhân lực, thiết bị y tế, cơ sở vật chất nhằm bảo đảm y tế phục vụ Hội nghị APEC 2027 một cách tốt nhất…
